Wojciech Fangor według wielu zamyka poczet “ostatnich wielkich mistrzów”. Był niebywale płodnym artystą, współtwórcą polskiej szkoły plakatu, docentem na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych i jedną z najciekawszych osobowości w polskiej sztuce powojennej. Jeśli chcesz przybliżyć sobie sylwetkę Fangora i dowiedzieć się, z czego jest znany, koniecznie zajrzyj do naszego wpisu.

Wystawa prac Wojciecha Fangora MCSW – “Elektrownia”, źródło: wikipedia

Wojciech Fangor – ostatni wielki mistrz

Postać Wojciecha Fangora powinna być znana każdemu szanującemu się miłośnikowi sztuki, zwłaszcza w Polsce. Ten malarz, rzeźbiarz i plakacista bez wątpienia należy do grona najważniejszych artystów w historii sztuki naszego kraju. Został doceniony również poza jego granicami – w końcu jako jedyny do tej pory polski twórca miał indywidualną wystawę w Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku (w 1970 roku). Przez wielu Fangor uznawany jest za jednego z ostatnich przedstawicieli “wielkich mistrzów”. Swoim doświadczeniem chętnie dzielił się z młodymi adeptami, przez wiele lat pozostając docentem na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, którą zresztą sam ukończył w 1946 roku, a później wykładając na prestiżowych uczelniach amerykańskich.

Pierwsze kroki Fangora w świecie sztuki

Wojciech Fangor urodził się w 1922 roku w Warszawie. W trakcie II wojny światowej pobierał prywatne nauki malarstwa u Felicjana Kowarskiego i Tadeusza Pruszkowskiego, a dyplom otrzymał zaocznie po zakończeniu działań wojennych na ASP. Od początku lat 50. aż do odwilży po śmierci Stalina tworzył w duchu socrealizmu. Z tego okresu pochodzi jeden z najsłynniejszych i najlepiej rozpoznawalnych polskich obrazów, “Postaci”, a także “Matka Koreanka”. Wojciech Fangor właśnie za ten obraz na płótnie (oraz za “Lenina w Poroninie”) otrzymał prestiżową drugą nagrodę na 2. Ogólnopolskiej Wystawie Plastyki w Warszawie w 1951 roku. W późniejszych latach więcej eksperymentował ze środkami artystycznymi i tematyką, stając się współtwórcą polskiej szkoły plakatu, a także współautorem pierwszej w sztuce światowej instalacji przestrzennej („Studium przestrzeni” w Salonie „Nowej Kultury” w Warszawie we współpracy ze Stanisławem Zamecznikiem).

Wojciech Fangor – “Postaci”, źródło: msl.org.pl

Wojciech Fangor – malarskie zwroty akcji

W latach 60. Wojciech Fangor podróżował po świecie, będąc między innymi stypendystą w Waszyngtonie czy Berlinie. Aż do 1999 roku mieszkał w Stanach Zjednoczonych, gdzie prowadził zajęcia dla studentów na Fairleigh Dickinson University w Nowym Jorku i Graduate School of Design na Harvard University w Massachusetts. Zagraniczne doświadczenia bardzo wpłynęły na twórczość Fangora, który właśnie w latach 60. i 70. zaczął tworzyć w duchu minimalizmu i sztuki op-art. Wtedy zrealizował swój najsłynniejszy na świecie cykl prac z charakterystycznymi okręgami i falami. Z 1969 roku pochodzi obraz na płótnie przedstawiający rozetę – “M22”, który w grudniu 2020 roku został sprzedany na aukcji za niebagatelną kwotę 7,3 mln złotych (w tym 6,2 mln wynosiła cena młotkowa, do której należy doliczyć opłaty i prowizje domu aukcyjnego). To najdroższy obraz, jaki kiedykolwiek został sprzedany w Polsce. Poprzedni rekord również ustanowił Wojciech Fangor, którego obraz na płótnie “M39” (również namalowany w duchu op-artu) w 2018 roku znalazł nabywcę za 4,7 mln złotych.

Po okresie op-artu Fangor jeszcze kilka razy zmieniał swoją malarską stylistykę, zajmując się do połowy lat 80. sztuką krytyczną i inspirując telewizją i ekranami. Na początku XXI wieku wrócił do Polski i stworzył swoją pracownię w Błędowie, 60 km od Warszawy. Aż do śmierci tworzył, reinterpretując dawne szkice i rysunki w cyklu obrazów „palimpsestowych”.

Wojciech Fangor – “M22”, źródło: desa.pl

Nie tylko obrazy – Wojciech Fangor w metrze

Wojciech Fangor nie tylko malował i tworzył plakaty. Był autorem wielu scenografii teatralnych, między innymi dla nowojorskiego baletu. Od 2007 do 2015 roku artysta pracował nad kolejną słynną realizacją w przestrzeni publicznej: zaprojektował wejścia do warszawskiego metra oraz dekoracje ścian na jej siedmiu stacjach. Stworzył również nową identyfikację firmy dla wydawnictwa Wiedza i Praktyka.

Wojciech Fangor – projekt II linii warszawskiego metra, stacja: Centrum Nauki Kopernik, źródło: wikipedia

Jeśli chcesz zobaczyć obrazy Wojciecha Fangora, wybierz się do Muzeum Narodowego w Warszawie i do Muzeum Sztuki w Łodzi. Regularnie prace twórcy pojawiają się też na krajowych wystawach malarstwa. Warto zajrzeć też do książki “Wojciech Fangor. Plakaty” Doroty Folgi-Januszewskiej, w której do obejrzenia jest ponad 50 prac wybitnego polskiego twórcy.

Futuryzm to nie tylko artystyczny program, ale też manifest odnoszący się do sposobu życia. Co sprawiło, że prąd ten zyskał swego czasu taki rozgłos i czy nadal jest tak aktualny, jak na początku XX wieku? Sprawdź z nami tajemnice futurystycznej sztuki!

Natalia Gonczarowa – Cyklista, źródło: wikipedia

Futuryzm – co to za kierunek w sztuce?

Futuryzm to kierunek w sztuce, który miał być hołdem złożonym rozpędzonej nowoczesności, która zawsze patrzy w przód i nie zwraca uwagi na to, co zostało za plecami. Sama nazwa tego kierunku pochodzi z języka łacińskiego, w którym “futurus” oznacza “przyszły”. Narodził się on we Włoszech na samym początku XX wieku. Za ojców założycieli tego nurtu traktuje się poetę Filippo Tommaso Marinettiego i malarza Umberta Boccioniego, którzy w 1909 roku opublikowali tak zwany “Manifest futuryzmu”. Założenia futurystów sformułowane były w 11 punktach. Opierały się nie tylko na odniesieniach do samej sztuki, ale też do trybu życia i rewolucji, jakiej miała się poddać cała kultura. Futuryści chcieli przede wszystkim sławić postęp, rozwój technologiczny, wynalazki, pośpiech. Futuryzm w Polsce wychwalał przede wszystkim postęp i nowoczesność, które miały odmienić życie mieszkańców rolniczego w znacznej mierze kraju. Futuryzm w Rosji dzielił się na związany z symbolizmem i estetyzmem egofuturyzm oraz na kubofuturyzm, który był silniej prowokacyjny i kompletnie przeczył jakiemukolwiek upiększaniu.

U. Boccioni – Jedyna forma ciągłości w przestrzeni, źródło: wikipedia

Cechy futuryzmu – po czym rozpoznasz dzieła przynależne do tego kierunku?

Do cech futuryzmu z pewnością należy przede wszystkim tematyka: jak w soczewce skupiały się w obrazach zagadnienia związane ze współczesnością, rozwojem, przemysłem, dokonaniami technologicznymi. Futuryzm w rzeźbie i malarstwie był pełen dynamizmu, opierał się na agresywnych rozwiązaniach formalnych i radykalnym podejściu do kompozycji. Dokładnie tak samo było w przypadku futuryzmu w architekturze, przeczącemu klasycznej harmonii. Nie da się ukryć, że równie ważne dla artystów co samo stanie przy sztalugach było formułowanie coraz dalej idących manifestów i deklaracji, na przykład popierających wojnę jako “jedyną higienę świata”. Futuryści wypowiadali się na różnorodne tematy, od malarstwa i architektury, przez religię, dietę, ubiór czy wiele innych aspektów życia mieszkańców dużych miast. Pierwsza wystawa futurystów odbyła się w lutym w 1912 r. w Paryżu w Galerie Bernheim.

Umberto Boccioni – Dynamizm cyklisty, źródło: wikipedia

Przedstawiciele futuryzmu, których nie wypada nie znać

Do najważniejszych malarzy futuryzmu należeli przede wszystkim sam Marinetti, autor manifestu futurystycznego, a także Giacomo Balla, autor słynnego obrazu na płótnie „Dynamizm psa na smyczy”, Gino Severini, twórca puentylistycznego dzieła „Modystka” czy Carlo Carrà i Luigi Russolo. Do futurystów zaliczamy też pisarzy i poetów, takich jak Aleksander Wat, Ana­to­l Ster­n, Stanisław Młodożeniec czy Władimir Majakowski, którzy nowoczesną rewolucję przeprowadzali na poziomie skostniałych struktur języka, którym przywracali żywotność i elastyczność.

Antonio Sant’Elia, rysunek wieżowca z La Citta Nuova, źródło: wikipedia

Futuryzm dziś – nowoczesny czy wręcz przeciwnie?

Jak łatwo można zauważyć wszystko, co wydaje się bardzo nowoczesne i przełomowe w swojej świeżości, szybko traci na znaczeniu i aktualności. Dokładnie tak jest ze sztuką futurystów, która z dzisiejszej perspektywy nie wydaje się już tak atrakcyjna, jak w latach, kiedy szokowała, zaprezentowana po raz pierwszy w galeriach sztuki. Nie da się jednak ukryć, że malarstwo, poezja czy rzeźba futurystów do dziś odciskają ważne piętno na historii sztuki – w końcu to dzieła, które przetarły szlak kolejnym pokoleniom rewolucjonistów i pozwoliły spojrzeć na twórczość artystyczną nie tylko jak na sposób udekorowania płótna plamami barwnymi w określonym porządku, ale jak na sposób manifestowania swojej politycznej czy społecznej niezawisłości. Czy nie o tym właśnie powinna być sztuka?

Jedna z najciekawszych i najważniejszych artystek nie tylko polskiej historii sztuki. Zofia Stryjeńska, która urodziła się 130 lat temu, zmieniła na dobre sposób postrzegania kobiet w malarstwie. Za co możemy być jej szczególnie wdzięczni?

Google Doodle z Zofią Stryjeńską z okazji 130. rocznicy urodzin, źródło: google.com

Zofia Stryjeńska – dlaczego warto znać jej nazwisko?

Zofia Stryjeńska to jedna z najbarwniejszych postaci w polskiej sztuce i zdecydowanie najważniejsza z kobiet, obok Tamary Łempickiej i Olgi Boznańskiej. Zdeterminowana, by tworzyć, nigdy się nie poddawała – nawet wtedy, gdy musiała udawać… mężczyznę, żeby móc studiować malarstwo. Niedawno miała miejsce 130. rocznica urodzin artystki, którą celebrowało nawet Google. Wyszukiwarka przygotowała tego dnia specjalną nakładkę Google Doodle autorstwa polskiej rysowniczki Dixie Leota, przedstawiającą właśnie portret Stryjeńskiej. To gest bardzo symboliczny: dziś, jeszcze bardziej niż kiedykolwiek wcześniej, warto przypomnieć sobie dorobek artystki, która przekonała cały świat, że kobieta może być tak samo zdolna i zorientowana na sukces, jak mężczyzna.

Zofia Stryjeńska prywatnie

Zofia Stryjeńska urodziła się w 1891 roku i od małego przejawiała wielkie zainteresowanie sztuką. Uczyła się tworzyć karykatury i malowała, a później przez pół roku uczęszczała do szkoły artystycznej w Monachium, gdzie zdecydowała się obciąć włosy i udawać chłopaka, żeby móc uczestniczyć w zajęciach (zamkniętych wówczas dla kobiet). Zdemaskowana, po roku wróciła do Krakowa, ale jej gwiazda dopiero miała rozbłysnąć. Zaczęto o niej pisać, a ona sama zaczęła znajdować dla siebie miejsce wśród krakowskiej elity, również za sprawą małżeństwa z modnym i cenionym architektem. Jej życie przebiegało dość burzliwie – już jako mama trójki dzieci rozwiodła się z mężem, później przeżyła kilka romansów, a jej popularność to słabła, to znów rosła. Zofia Stryjeńska zmarła w Genewie, dokąd udała się podczas II wojny światowej, planując wyjazd na stałe do Stanów Zjednoczonych.

Zofia Stryjeńska – Teka Tańce polskie, źródło: desa.pl

Obrazy Zofii Stryjeńskiej

W swojej twórczości artystka opierała się przede wszystkim na polskiej sztuce ludowej – z niej czerpała inspirację i do niej się odnosiła. Ilustracje do Trenów Jana Kochanowskiego czy obrazy z cyklu „Łowy bogów” zdecydowanie należą do najpopularniejszych dzieł tej artystki. Ciekawym przykładem bardzo nowoczesnego jak na lata 20. i 30. XX wieku ujęcia polskiego folkloru były też “Tańce polskie”. Za swoją twórczość artystka była wielokrotnie nagradzana. Zdobyła między innymi Krzyż Kawalerski Legii Honorowej czy liczne Grand Prix na międzynarodowych wystawach, między innymi na Międzynarodowej Wystawie Sztuki Dekoracyjnej w Paryżu w 1925 roku.

Interesuje Cię życie i twórczość jednej z najważniejszych spośród polskich artystek? Koniecznie przeczytaj książkę “Chleb prawie że powszedni. Kronika jednego życia”, a także “Stryjeńska. Diabli nadali” autorstwa Angeliki Kuźniak.

“Salvator Mundi”, znany powszechnie jako „Zbawiciel świata” ściągnął najbogatszych inwestorów i kolekcjonerów świata sztuki gotowych zapłacić – jak się okazało – setki milionów dolarów za obraz olejny Mistrza da Vinci. To dzieło w 19 minut zostało sprzedane za rekordowe 450 milionów dolarów. Warto zaznaczyć, że mimo niegasnących spekulacji wokół niego, wynik, jaki osiągnęło, należy do najwyższych w historii publicznych aukcji dzieł sztuki. Określono je wówczas jako wydarzenie stulecia na rynku sztuki, a to, co je tym uczyniło, to oczywiście kwota, jaką za dzieło zapłacono. Jednakże czy udałoby się ją osiągnąć, bazując tylko na nazwisku da Vinci?

Rekordowa kwota i zainteresowanie “Zbawicielem świata” da Vinci

Cofnijmy się do roku 2017. Jesień, 15 listopada. Niewiele ponad kwadrans trwała wówczas jedna z najbardziej wyczekiwanych i jednocześnie rekordowych aukcji w nowojorskim domu aukcyjnym.

Wiele osób i agencji reklamowych pracowało na to, tworząc globalne kampanie, prezentując obraz w kilku miastach na świecie, stwarzając potencjalnym nabywcom możliwość bezpośredniego kontaktu z arcydziełem. Warto również wspomnieć o tym, że miała miejsce sytuacja niecodzienna, związana z samą aukcją – obraz nie został, jak zakładano, zaprezentowany na aukcji sztuki dawnej, lecz na współczesnej. Decyzją domu aukcyjnego, Leonardo da Vinci, został wyjęty z grona artystów dawnych i zaprezentowany jako malarz wszech czasów, którego nie dotyczą żadne historyczne podziały.

(źródło: www.iltempo.it)

„Zbawiciel świata” ukryty przed światem?

Przez długi czas zostawała owiana tajemnicą informacja o tym, kto nabył dzieło mistrza i przede wszystkim gdzie ono przebywa. Dziś już wiemy. Jest w prywatnych rękach saudyjskiego księcia. Czy jednak jest ozdobą pałacu, czy jachtu arabskiego magnata – tego się prawdopodobnie nie dowiemy nigdy. Był cień szansy na to, że po raz pierwszy od sprzedaży dzieła w 2017 roku, zostanie ono zaprezentowane światu podczas wystawy w Luwrze, celebrującej rocznice 500-lecia śmierci wielkiego mistrza renesansu. Ku zaskoczeniu wszystkich i wśród licznych spekulacji i teorii spiskowych do tej prezentacji nie doszło.

Jaki był tego powód? Podejrzeń było wiele.

Jednym z nich było zasugerowanie, że dzieło uległo uszkodzeniu i stąd Arabia Saudyjska odmówiła jego udostępnienia. Ten zabieg miałby na celu ukryć ten bardzo niewygodny fakt przed opinią publiczną, aby uniknąć niewygodnych pytań. Inna z wersji zakładała, że nowy właściciel “Salvator Mundi” zażądał, aby najdroższe dzieło świata było eksponowane w towarzystwie jednego z najbardziej rozpoznawalnych dzieł Leonarda – “Mona Lisy”. Na to podobno nie chciał zgodzić się sam zarząd Luwru, tłumacząc swoją odmowę czynnikami bezpieczeństwa podczas tej wyjątkowej wystawy. Jeszcze inni stawiali tezę, że jednak są zastrzeżenia do oryginalności dzieła.

Autentyczność dzieła Leonarda da Vinci pod lupą ekspertów

Przypomnijmy, że Leonardo da Vinci ukończył obraz olejny “Zbawiciel świata” w roku 1513, a beneficjentem tej wyjątkowej pracy był król Francji Ludwik XII. Obraz przechodził przez wiele królewskich rąk, nie tylko francuskich, zanim po tym, jak został powszechnie uznany za bezpowrotnie utracony, został zakupiony przez brytyjskiego kolekcjonera sztuki w roku 1900. Zupełnie nieświadomego wówczas, że wszedł w posiadanie arcydzieła za bezcen. Tej świadomości również nie mieli w roku 1958 jego spadkobiercy, którzy spieniężyli już drastycznie zniszczony obraz za 45 funtów. Dopiero rok 2005 przyniósł przełom w identyfikacji twórcy. Obraz nabyli eksperci i znawcy sztuki dawnych mistrzów, na czele z Robertem Simonem, który podejrzewając kim jest autor nabytego za 10 tysięcy dolarów obrazu, przekazał olej pod fachową dłoń znanej i cenionej konserwatorki malarstwa – Dianne Dwyer Modestini. Jej skrupulatna praca rozwiała wszelkie wątpliwości, które dotyczyły tego, czy autorstwo można przypisać samemu da Vinci, czy też jego asystentom.

Leonardo da Vinci „Salvator Mundi”

Tajemnica szklanej kuli na obrazie “Zbawiciel świata”

Nie wpłynęło to jednak na zaniechanie analizy “Zbawiciela świata” przez kolejnych znawców sztuki, ale i światowych naukowców, którzy prześcigają się w publikacjach kolejnych nowych odkryć. Prace trwają nieprzerwanie nad elementami dzieła. Widzimy na nim oczywiście Jezusa trzymającego w jednej dłoni szklaną kulę będącą symbolem świata, drugą dłonią czyniącego gest błogosławieństwa. I to właśnie owa kula jest skrupulatnie poddawana pracom badawczym. Wszyscy wiemy, że Leonardo nie był tylko malarzem, był niezwykłym naukowcem o wybitnym umyśle. Stąd właśnie tak wiele pytań budzi szklana kula. Skoro optyka była dziedziną doskonale znaną mistrzowi, dlaczego szkło w dłoni nie zniekształca szat? Pojawiło się podejrzenie, że być może da Vinci świadomie “zabawił się” zasadami optyki. Inni poddając dzieło wnikliwej analizie, doszli do zaskakujących wniosków – mianowicie – szklana kula nie jest szklana ani nawet kryształowa. Jest sferą pustą w środku, a da Vinci znając właściwości optyczne pustych kul, wiedział, jak uniknąć zniekształceń optycznych.

Na kuli jednak nie kończy się tajemniczość dzieła, które przez krytyka sztuki Ben Lewisa nazwane zostało „najpiękniejszym znakiem zapytania, jaki kiedykolwiek został namalowany”. Jakie jeszcze tajemnice do rozwikłania pozostawił nam da Vinci? Naukowcy zwracają uwagę na kciuk. Jest w dwóch pozycjach, co absolutnie wskazuje na to, że właśnie Leonardo jest jego autorem. Czy rzeczywiście?

Fenomen Leonarda da Vinci

Nie zadziwią nas zapewne żadne z kolejnych tez i nowych odkryć, ponieważ powszechnie znana jest wiedza na temat wszechstronności włoskiego wynalazcy i naukowca. Niebezpodstawnie uważa się go za jednego z największych malarzy wszech czasów i za najbardziej utalentowaną osobę w historii. Wyprzedzał czas i epokę, w której żył i tworzył, a wiele z jego odkryć zostało docenionych dopiero po stuleciach.