Gustav Klimt to jeden z najwybitniejszych austriackich malarzy, którego twórczość na trwałe zapisała się w historii sztuki europejskiej. Był także współzałożycielem Secesji Wiedeńskiej – ruchu, który zrewolucjonizował artystyczny krajobraz przełomu XIX i XX wieku.
Dzieciństwo i młodość Klimta
Urodzony 14 lipca 1862 roku w Baumgarten (dziś jedna z dzielnic Wiednia), Klimt był drugim z siedmiorga dzieci w rodzinie rzemieślniczej. Jego dzieciństwo przypadło na czas dynamicznego rozwoju Wiednia, gdy wzdłuż reprezentacyjnej Ringstraße powstawały najokazalsze budowle miasta. Mimo trudnej sytuacji finansowej, w domu Klimtów panowała ciepła, rodzinna atmosfera, a rodzeństwo pozostawało ze sobą blisko związane przez całe życie.
Talent młodego Gustava był widoczny od najmłodszych lat. Dzięki wsparciu rodziny mógł rozpocząć naukę w Szkole Rzemiosła Artystycznego, później znanej jako Wyższa Szkoła Sztuki Stosowanej. To tam zdobył solidne podstawy warsztatowe, które pozwoliły mu wkrótce dołączyć do grona artystów dekorujących monumentalne gmachy przy wiedeńskiej Ringstraße.
Początki kariery artystycznej
Wspólnie z bratem Ernstem oraz Franzem Matschem Klimt założył „Towarzystwo Artystyczne”, które przez dekadę zajmowało się dekoracją wnętrz pałaców, teatrów i muzeów w Wiedniu oraz w całej monarchii naddunajskiej. Po śmierci Ernsta wspólnota artystyczna zaczęła się rozpadać. Klimt – wyrósłszy z historyczno-dekoracyjnego stylu – zaczął poszukiwać własnego, indywidualnego języka artystycznego.
Rewolucja w sztuce: Secesja Wiedeńska
Pod koniec XIX wieku Wiedeń stał się areną rewolucyjnych zmian w sztuce i nauce. Klimt, podobnie jak Zygmunt Freud, który badał głębiny ludzkiej psychiki, w swojej sztuce starał się uchwycić duchowe krajobrazy pełne mrocznych emocji i onirycznych wizji. Inspirował się symbolizmem, poszukując nowych form wyrazu.
Przełom nastąpił w 1897 roku, gdy Klimt stanął na czele Stowarzyszenia Artystów Austriackich. Jest to ruch, który dał początek wiedeńskiej Secesji. Nowo wybudowany Pawilon Secesji przy wiedeńskim Placu Karola stał się główną przestrzenią wystawienniczą nowego nurtu.
Skandale i kontrowersje
Klimt zdobywał coraz większy rozgłos, ale jego twórczość budziła również kontrowersje. Największy skandal artystyczny wybuchł w 1900 roku, gdyż artysta zaprezentował obrazy przedstawiające alegorie wydziałów Uniwersytetu Wiedeńskiego. Obrazy te zostały uznane za zbyt śmiałe i jednocześnie niekonwencjonalne.
Inspiracje i życie prywatne
Jedną z najważniejszych postaci w życiu Klimta była Emilia Flöge – właścicielka salonu mody, muza jak i wieloletnia przyjaciółka artysty. To właśnie ona pokazała mu malowniczy region Salzkammergut oraz jezioro Attersee, gdzie Klimt spędzał niemal każde lato. Powstały tam też niezwykłe pejzaże, ukazujące jego zamiłowanie do intensywnych barw, jak również do bogatej ornamentyki.
Złoty okres i najważniejsze dzieła
W 1902 roku Klimt stworzył słynny „Fryz Beethovena” dla XIV wystawy Secesji, który zapoczątkował nowy etap w jego twórczości – tzw. złoty okres. Dominacja ornamentyki, śmiałe kompozycje oraz intensywne wykorzystywanie złota osiągnęły szczyt w arcydziele „Pocałunek” (1907/1908). Właśnie to dzieło to stało się ikoną wiedeńskiej Secesji i jednocześnie jednym z najsłynniejszych obrazów w historii sztuki.
Klimt nie ograniczał się jednak do portretów i alegorii. Również jego pejzaże z Attersee są zarazem wyrazem fascynacji naturą i światłem, a także świadectwem poszukiwania harmonii między człowiekiem jak i przyrodą.
Erotyzm w twórczości Klimta
Twórczość Gustava Klimta jest głęboko oczywiście nasycona erotyzmem. Jego szczegółowe rysunki, wyprzedzające późniejsze dzieła Egona Schielego, ukazują nie tylko akty młodych kobiet, ale także różnorodność kobiecości – od młodości, przez ciążę, aż po starość. W jego sztuce kobieta nierozerwalnie związana jest z naturą i jej cyklicznym rytmem życia oraz przemijania.
U szczytu swojej twórczości Klimt wplata kobiece postacie w misternie skonstruowane ornamenty, które pełnią również funkcję dekoracyjną. Jednocześnie, dzięki skupieniu środków malarskich na twarzy i dłoniach, tworzą dystans między widzem a modelką. W późniejszych pracach kolor zyskuje również niemal autonomiczny charakter, a ornamenty podkreślają dwuwymiarowość kompozycji.
Mimo dążenia do dystansu Klimt potrafił stworzyć atmosferę napięcia między oglądającym a przedstawionymi kobietami. Ta subtelna emocjonalna aura sprawia, że szczególnie jego portrety kobiet wciąż fascynują i wyróżniają się na tle innych dzieł.
„Portret Adele Bloch-Bauer I” – malarski pomnik elegancji
„Portret Adele Bloch-Bauer I” to jedno z najważniejszych dzieł Klimta. Artysta czerpał inspirację z mozaik bizantyjskich w bazylice San Vitale w Rawennie, w szczególności z wizerunku cesarzowej Teodory z VI wieku. Połączył wpływy wschodnie z własnym stylem, tworząc malarski pomnik uwielbienia ale też elegancji.
Ostatnie lata i dziedzictwo
Po trzech dekadach intensywnej pracy, pełnych triumfów, ale i konfliktów oraz kontrowersji, Klimt doznał udaru. Zmarł 6 lutego 1918 roku w wieku niespełna 56 lat. Został pochowany na cmentarzu w wiedeńskiej dzielnicy Hietzing.
Jego ostatnie zachowane atelier w wiedeńskiej dzielnicy Hietzing pozwala poczuć ducha twórczości mistrza. Klimt pozostawił po sobie dzieła, które do dziś inspirują i zachwycają miłośników sztuki na całym świecie.