Romowie żyją obok nas, jednak wiele nas dzieli, a najbardziej nasze spojrzenie na tych obcych etnicznie współmieszkańców. Są tu, a zarazem pozostają nieobecni – ignorowani lub nienawidzeni. Wystawa zaprezentuje m.in. zbiór sztychów, fotografii i obrazów (powstałych od XIX do XX wieku), pokazujących stereotypowy obraz Romów w sztuce polskiej. „[…] akt kolonizacji Romów przez europejską większość dokonuje się w sposób najbardziej widoczny na płaszczyźnie wizualnej”* (Timea Junghaus). Natomiast prace artystów współczesnych z różnych krajów przedstawiają możliwe drogi wyjścia poza utrwalone klisze. Podstawowe tematy wystawy to: ukryta integracja a wymuszona asymilacja, nomadyzm jako możliwa alternatywa społeczna, pojęcie „cygańskości”, głos Romów w dyskusji o zagładzie. Wspólnym mianownikiem łączącym wiele wątków jest tu architektura.
Od dawna zastanawia nieobecność komentarza społecznego, politycznego czy historycznego na temat historii stosunków polsko-romskich: pełnej pogromów, nietolerancji i niezrozumienia. W roku 2013 konflikty wybuchły we Wrocławiu, gdzie narodowcy chcieli spalić romskie koczowisko, czy w Andrychowie, gdzie mieszkańcy zażądali wysiedlenia romskich sąsiadów. Polski kontekst jest także interesujący ze względu na środowisko artystyczne, które – zwykle wrażliwe społecznie – do tej pory nie sięgnęło po wątek rasistowskich praktyk obecnych w naszych czasach i tuż obok nas. Historie przemilczane niosą ze sobą o wiele większy potencjał i siłę, niż te wielokrotnie opowiedziane. Taka jest rola wystawy zorganizowanej w Zachęcie: wyprowadzenie romskiej tematyki z marginesów do głównego dyskursu społecznego, politycznego, ekonomicznego czy estetycznego, a przez to zerwania z nieobecnością i niewidzialnością Romów w polskim społeczeństwie.
* cytat pochodzi z tekstu opublikowanego w towarzyszącej wystawie książce Romano kher. O romskiej sztuce, estetyce i doświadczeniu.
Artyści: Neal Adams & Joe Kubert & Stan Lee, Daniel Baker, Delaine Le Bas, Tadeusz Borowski, Bownik & Marcelina Gunia, Olga Boznańska, Kazimierz Czapiński, Hubert Czerepok, Maria Demiter & Anna Kamińska, Jerzy Dorożyński, Jerzy Ficowski, Wojciech Gerson, Maksymilian Gierymski, Edward Gorazdowski (wg Franciszka Kostrzewskiego), Wojciech Jerzy Has, Juliusz Kossak, Antoni Kozakiewicz, Jan Krajewski (wg Ludwika Kurellego), Ignacy Krieger, Aleksandra Kubiak, Leon Lewkowicz, Jerzy Litwora, Iain McKell, Aernout Mik, Karol Młodnicki (wg Artura Grottgera), Jana Müller, Franciszek Mrozek, Edward Nicz (wg Józefa Brandta), Constant Nieuwenhuys, Igor Omulecki & Payam Sharifi, Antoni Piotrowski, Dorota Podlaska, Jerzy Potrzebowski, Izabella Rapf-Sławikowska, Francis Reisz, Tadeusz Rolke, Marek Rudowski & Mateusz Wiśniewski, Julian Schübeler (wg Franciszka Kostrzewskiego), Zygmunt Sidorowicz, Władysław Siwek, Jan Styfi (wg Hipolita Lipińskiego), Tomasz Tomaszewski, Bruce Weber, Alex Wedding (wł. Grete Weiskopf) & John Heartfield (wł. Helmut Herzfelde), Piotr Wójcik, Andrzej Zajkowski (wg Franciszka Kostrzewskiego)
kuratorka Monika Weychert Waluszko
współpraca ze strony Zachęty Magdalena Komornicka
współpraca Tomasz Koper
asysta przy pracy Aernouta Mika Emile Miedema, Martijn Rooker
